SRPSKI IDENTITET I IDENTITET SRPSKE
Za opstanak Srba u BiH i Republike Srpske, u BiH ili izvan BiH, potrebno je dugoročno ostvarivanje nekoliko pretpostavki.
• Nacionalni identitet
• Nacionalno-konstitutivni identitet
• Državni identitet
• Međusrpska relacija
• Ekonomska svijest
• Partnerski realitet
• Vjerski identitet.
Nacionalni identitet je pao u nasljedje jedino Srbima u Republici Srpskoj. Srbija je opterećena teritorijalnošću, vjekovnim ali odumirućim arealima vjere i srpstva, srpskim autonomaštvom i disperzijom nacionuma uopšte na nepovoljno nasljeđe skorašnje istorije, poremećene predstave o nacionalnim osloncima izvan Srbije (Jugoslavije), segmente nacionalnog poraza (Hrvatska, Crna Gora, dio BiH, Makedonija, jer se veliki dio tog življa adresirao u Srbiji) i teško može uspostaviti prihvatljive, ispravne i realne transverzale nacionalnog identiteta.
Da bi se to ostvarilo biće potrebno nekoliko decenija ako ne i cijeli ovaj vijek. To podrazumijeva da Srbija ima vođstvo koje zastupa istu ideju bez obzira na stranačku i ideološku pripadnost. To podrazumijeva cijeli niz pobjeda i to ne samo na jednom kolosijeku kako bi se nacionalno samopouzdanje iskoristilo kao jedan od temelja nacionalnog identiteta. To podrazumijeva sterilizaciju tržišnog miljea zdravom konkurencijom i kapitalom čemu je prepreka tajkunizirani onečišćeni kapital konektovan na nelegitimnu političku moć velikih razmjera. To podrazumijeva modernu socijaldemokratsku državu jer je to najbolja veza sa vlastitom i sa evropskom tradicijom ali i najbolja tehnologija socijalno i nacionalno upravljivog kapitala i profita. Etc.
Da bi se razvijao i održvao nacionalni identitet potrebno je i adekvatno okruženje. To ne mora nužno da bude neprijateljsko okruženje ali mora da bude konkurentsko, protivničko okruženje. Nacionalni identitet je i stvar relativiteta. Ne može se razvijati bez odnosa prema nečemu ili nekome.
Srbija, dakle, teško može da preokrene proces iz nacionalne dezorijentacije ka jačanju i stvaranju nacionalnog identiteta.
Republika Srpska ima druge uslove od Srbije. Iako nema samostalnost u smislu nezavisne i priznate države, nije opterećena balastima Srbije koje sam nabrojao. I ona je u boljem položaju kada je u pitanju stvaranje i razvijanje nacionalnog identiteta.
Republika Srpska ima kompaktnu teritorijalnu, nacionalnu i vjersku potku. Ima relativno neprijateljsko okruženje i jasno identifikovan dio međunarodne zajednice koja takođe nepovoljno gleda na srpsku samostalnost u BiH a pogotovu izvan BiH. Ima i međunarodno-pravno, granično i legitimno riješena vitalna pitanja.
Bez razvijanja i održavanja jasnog nacionalnog identiteta, sve to što sada ima Republika Srpska, nestaće, atrofiraće, izmoždiće se i pretvoriti u nevažnu isušenu sadržinu. Zbog toga je nacionalni identitet presudan za opstanak Republike Srpske. Presudniji od opstanka Srbije na osnovu tamošnjeg nacionalnog identiteta. Jer, Srbija će opstati, bez obzira što će granice morati skratiti i priznati ih u realnim koordinatama. Republika Srpska nije se riješila eksternih opasnosti i nacionalni identitet je sadržina koja je potrebna kao garancija formi.
Postavlja se, dabome, pitanje o tome kakav nacionalni identitet treba Srbima u Republici Srpskoj. To nije jednostavno pitanje. Možda je lakši odgovor na to kakav nacionalni identitet ne treba i nije više prihvatljiv.
Potreban je prije svega identitet realne podloge i uslova u kojima se nacija razvija i opstaje. Nerealne dimenzije nacionalnog identiteta, već demonstrirane kao nebeski, unutaristorijski, svesrpski, matični, kosovski... doprinose propadanju nacije. To nije samo teoretska postavka nego i viđena praksa.
Svijest o nacionalnom identitetu je preduslov da se stvara i gradi nacionalni identitet. Pri tome je bitno prezent identiteta projektovati uvijek sa nekoliko koraka futura. Nacionalni identitet nije stanje i projekcija samo sadašnjeg trenutka. Svijest o nacionalnom identitetu podrazumijeva neprestano samjeravanje ličnog i opšteg, grupnog i opšteg, kolektivnog i opšteg nacionalnig interesa. Ako bilo koji od prvih interesa prevladava nad opštim nacionalnim interesom nacionalni identitet je disperziran, porozan i neodrživ na dugi rok.
Za svijest o nacionalnom identitetu zaduženi su svi pripadnici nacije ali sa različitim nivoima odgovornosti i obaveza. Pripadnici nacije u tom segmentu pojedinačne i koletivne svijesti o nacionalnom identitetu treba da razvijaju svijest o pripadnosti srpskom narodu u Republici Srpskoj i samoj Republici Srpskoj. Od njih je teško očekivati da svakodnevno samjeravaju svoj i opšti nacionalni interes. Oni, pak, koji su uključeni u nacionalno, konstitucijsko i društveno vođstvo, zaduženi su da tu kolektivnu svijest kanališu i samjeravaju ka neprestanom uspostavljanju nacionalnog identiteta i da lične pozicijske i istorijske interese potpuno podrede stvaranju nacionalnog identiteta sa sviješću da se u njihovo vrijeme izgrađeni temelji provjeravaju za nekoliko decenija i da je prihvatljivost greške minimalna. Današnje manjkavosti stvaranja nacionalnog identiteta ne mogu se ispraviti u budućnosti nego se samo mogu umnožiti.
Nacionalno-konstitutivni identitet neophodna je faza u gradnji nacionalnog identiteta. Sve validne evropske nacije tu fazu su prošle prije dva vijeka ili više. Italija, na primjer, prije 150 godina kada je ujedinjena. Srbi u Republici Srpskoj prisiljeni su sada prolaziti tu fazu jer duge mogućnosti nemaju. Očekivanje buduće ko-konstitutivnosti sa Srbijom, prisajedinjenja ili ujedinjenja, pogubno je po nacionalni identitet jer bi to bila samo još jedna od samodestruktivnih nacionalnih magli koje su Srbi, na svim staništima iskusili i praktikovali kroz istoiju.
Konstitutivnost se ovdje mora tumačiti kao ustavnost u smislu temelja kolektiviteta i oblika čvrste državne organizacije, bez obzira na manjak potpune autonomije i nekompletnost suvereniteta. Ali i kao okupljanje, sabornost, revitalizacija kolektiviteta nakon raspada Jugoslavije i međunacionalnog segmenta u kome se gradila i ovonacionalna sigurnost.
Ključno pitanje je da li se konstitutivni identitet može razvijati odvojeno od nacionalnog, samo kao građanski, podančki, pripadnički, okvirni identitet. Sama sintagma nacionalno-konstitutivni identitet sugriše da ne može. Ne samo zbog potpune rasprostranjenosti srpske nacije na prostoru Republike Srpske nego zbog toga što bi oba identiteta, jedan bez drugog, predstavljali tek nivo svijesti u rangu devastiranog vjerskog kolektiviteta.
Nacionalno-konstitutivni identitet znači svijest o državnosti kao temelju nacije i naciji u obličju države. Država bez izgrađene jedinstvene nacije ili dominatne nacije teško može da opstaje, osim na nekoj vrsti totalitarizma, kapitala, tržišta, prinude, demokratije, kakav je američki totalizarizam, na primjer. Nacija bez državnog obličja u sopstvenom ustavnom vlasništvu ne može da opstane pogotovu. Stoga sve višenacionalne zajednice, pa i one koje sadrže kolektivitete koje nisu potpuno zaokružili tvorbu nacije, imaju prepreke funkcionisanja i budućnosti. Za nacionalno-konstitutivni identitet, konkretno, presudna je konstantna politička akcija očuvanja nadležnosti Republike Srpske na temeljima Dejtonskog mirovnog sporazuma. Ta politika gradi državnost zajednice ali je, istovremeno, i masovna kolektivna infrastruktura kojom se povezuje svaki pripadnik nacije i Republike Srpske. Jasno je da nadležnosti Republike Srpske, kao temelj teritorijalnog, političkog i ustavnog položaja i održanja, predstavljaju ključni temelj samog nacionalno-konstitutivnog identiteta na kojem se on može dugoročno i uspješno graditi.
Državni identitet se mora razvijati i održavati bez obzira što Repubkika Srpska nije država. U ovom slučaju za srpsku naciju u BiH, entitet potpuno preuzima ulogu države. Po stvarnom ustavnom položaju, misleći na Ustav BiH, odnosno Aneks IV Opšteg okvirnog sporazuma za mir, i na Ustav Republik Srpske, po državljanstvu, nadlženostima nad podanicima, siverenitetu, izbornim i demokratskim temeljima vlasti i institucija, od Predsjednika Republike, neposredno biranog, do najnižih lokalnih instanci, Entitet Republika Srpska jeste država.
Ta njena državnost jeste i umanjena okvirom BiH koja je međunarodno priznata i kao takva je članica međunarodnih institucija. Sve drugo, izričite dejtonske nadležnosti zajedničkih organa BiH, nisu ograničavajuće u toj ili u suštinskoj mjeri. Ali državnost Republici Srpskoj nije dao razvoj političkog sistema u BiH, sama BiH kao „centralna vlast“ niti je to produkt decentralizirajućih, separacijskih ili dezintegrativnih procesa. Državnost Republike Srpske je posljedica konstatovanja i verifikovanja predmirovnog stanja od strane međunarodnog mirovnog sporazuma, doduše smještena u okvir BiH, i po tome je ona sličan međunarodni državno-teritorijalni faktor kao i Austrija, nekadašnja Istočna Njemačka i drugo.
Podanici Republike Srpske, Srbi, dakle, međunarodno su se obavezali i preuzeli pravo nad Republikom Srpskom. Čuvajući te nadležnosti, Srbi ne oduzimaju ništa od BiH, niti od njenih nadležnosti niti od njene državnosti koja je upitnija, pravno i faktički, od državnosti Republike Srpske.
Razvijanje svijesti o državnom identitetu Republike Srpske nije politički i pravno štetno po BiH. Ta svijest nema teritorijalne aspiracije prema području i teritorijama drugih jedinica u BiH, entiteta i kantona. Niti ima plan i namjeru da stanovnike drugih nacija eksteritorijalizuje sa svog područja.
Međusrpska relacija važna je graničnica nacionalnog identiteta Srba u Republici Srpskoj. Činjenica da Srbi u BiH i Srbi u Srbiji žive u dvije međunarodno priznate države i da je granica Republike istovremeno i granica BiH, mora biti uvažena od strane Republike Srpske prije svega. Jer, ta je činjenica od presudne važnosti same legitimnosti zalaganja za državnost Republike Srpske.
Razvijanje nacionalnog identiteta, da bi bilo uspješno i dugoročno, mora preskočiti barijere srpske nacionalne svijesti temeljene na platformi Svi Srbi u jednoj državi ili na nešto manje nerealnoj platformi Otcjepljenja i priključenja Srbiji. Te dvije svijesti su barijere izgradnji nacionalnog identiteta i, u krajnjoj instanci, potpuni poništavači mogućnosti opstanka srpskog naroda u BiH i same Republike Srpske.
Zapostavljajući nacionalni identitet Srba u Republici Srpskoj i prihvatajući stend by aranžman za dvije nerealne platforme, Srbi u BiH se više odvajaju od Srbije i od opšteg nacionalnog identitta nego razvijajući ga paralelno sa Srbijom.
Partnerski međunacionalni odnos je okvir u kome treba da se kreće odnos Srba Srpske i Srba Srbije. Razvijanje nacionanog identiteta takođe može biti aditivizirano u takvim odnosima sa Srbima Srbije. Ta praktikovana ravnopravnost jača poziciju Srba Srpske i u odnosu na Srbiju i u samoj BiH. U tom slučaju i BiH i međunarodna zajednica moraju prihvatiti činjenicu da Beograd nije adresa za ustavno, teritorijalno ili državno potčinjavanje Republike Srpske ili bilo koji drugi aranžman. A dolazak u takvu poziciju jača nacionalni identitet na osnovu faktorisanog subjektiviteta.
Ekonomska svijest paralelan je i prateći proces nacionalnom identitetu. Ekonomska podloga nacije preduslov je da se iskoristi geografski i državni okvir ustavne organizacije kolektiviteta. A za njenu konstanatnu realizaciju presudna je svijest o ekonomskom napretku i iskorištavanju svih potencijala nacije. U potencijale nacije svakako ulaze prirodni resursi, lokacijski resursi, ukupan društveni domet znanja i tehnologije u svim oblastima razvoja, od insudstrije do inetelekta, protkani, zajedno i posebno, ljudskim resursima.
Ekonomska svijest o ekonomskoj podlozi nacije i nacionalnog identiteta, ne može da bude organizovana na liberallnim, pojedinačnim, atomizovanim i anarhičnim tendencijama i uspjesima. Svaka pojedinačna ekonomska svijest mora da sadrži korektiv kolektiviteta. A vođstvo nacije i društva mora da kanališe sve pijedinačne ekonomske tendecije i uspsjehe, stvaranajem uslova, prije svega, ka opštem ekonomskom interesu nacije. Svaki pojedinac treba svakog dana da se zapita koliko je profita stvorio za sebe a koliko opšte koristi za socium kome pripada, i u virtuelnom i u konkrentom, državnom smislu.
Partnerski realitet obuhvata domete i potencijale stvaranja, kreiranja i kanalisanja situacija u kojima kolektivitet, nacija, entitet, postaje subjekt procesa, strana u razgovorima, rješenjima i pregovorima, akter permanentnih procesa na svim zajedničkim bosanskohercegovačkim, susjedskim i regionalnim nivoima. Temeljni partnerski realiteti za Republiku Srpsku moraju biti
• Specijalne i paralelne veze sa Srbijom temeljene na opštem okvirnom sporazumu za mir i Aneksu IV
• Ekonomske i svake druge veze sa Hrvatskom
• Unutarbosanskohercegovački procesi regulacije i korelacije
• EU-integracije
• Nato-integracije.
Ti procesi su, sticajem novih odnosa i rasporedom faktora na Balkanu, dugoročno dizajnirani i mora ih se iskoristiti u jačanju i razvijanju nacionalnog identiteta i identiteta Republike Spske. Ti procesi, istovremeno, razvijaju osjećaj kolektivne, nacionalne i državne odgovornosti i snažno kanališu trendove pojedinačnih ambicija i pobjeda.
Vjerski identitet neophodna je duhovna potka svim ovim procesima a naročito procesu nacionalne identifikacije i identifikacije Republike Srpske. Ali ne i osnova. On ne smije da bude ispred i iznad tih procesa i njihovih vođstava. Vjerski identitet nije presudan, naročito nakon dva milenijuma, za opstanak nacije ili državnosti. Ali jeste bitan kohezioni relevant nekih od elemenata nacionalnog identiteta. Vjera ne može da bude dirigent, kreator i realizator procesa nacionalnog a pogotovu državnog identiteta. Ali može da bude nadduhovni plašt kohezivnosti koji funkcioniše i kada neki od duhovnih socijalnih i kolektivnih faktora zakazuju. Njen uspjeh i važnost je u tome što nije dnevna i praktična duhovnost nego, upravo, bezvremenska i nadvremenska. Stoga njena poraktična ili politička primjena uništava i vjeru samu i naciju a i društvo u njegovom organizacionom i državnom smislu.
*
Nacionalni identitet Srba u BiH, konkretnije Srba Srpske, na osnovama svih nabrojanih, a i nepomenutih, elemenata i identitet Republike Srpske, paralelalan je ali jedinstven proces. Nacionalni identitet preduslov je opstanka Republike Srpske. Eventualnim nestankom Republike Srpske nacionalni identitet neće nestati u potpunosti – nestaće Srbi, u relativno kratkom istorijskom razdoblju, sa bosanskohercegovačkih prostora, temeljnije nego iz Hvatske, Federacije BiH i Kosova i Makedonije. Njihov nacionalni identitet će se disperzirati u srbijanskom kolektivitetu i tako, vremenom, homogenizovati bez ikakve mogućnosti detekcije i revitalizacije.
Srbija može aditivizirati taj proces uvažavanjem dejtonske strukture BiH. Ali za oba procesa, prije svega za identitet Republike Srpske, odgovorno je političko, administrativno, intelektualno i kulturno vođstvo.
Oba identiteta su dugoročan proces i prvi put, možda i najvažniji put za istoriju i opstanak Srba istočno od Drine, Istočnih Srba, zahtijeva se odustajanje od kolektivnog ponašanja temeljenog na krajnjoj atomizaciji i individualizaciji sa ukorijenjenom nacionalnom tehnologijom, mnogo istorijskih puta praktikovanoj – Sve počinje od mene i sve se sa mnom završava.
